چالش‌ها و محدودیت‌های تربیت عقلانی از منظر فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فلسفه تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.48310/riet.2025.18836.1395

چکیده

هدف پژوهش: پژوهش حاضر، موانع تربیت عقلانی را براساس اندیشه فارابی بررسی کرده و نقش آن را در شکل‌گیری جامعه‌ای خردمحور تحلیل می‌کند. مساله اصلی پژوهش: پرسش اصلی این است که چه عواملی مانع شکوفایی قوه عقل می‌شوند. روش شناسی پژوهش: این بررسی با روش پدیدارشناسی توصیفی به شیوه کلایزی، انجام شده است و برای رسیدن به درک عمیقی از موانع تربیت عقلانی، منابع اصلی فارابی را، به‌ویژه "آراء اهل المدینه الفاضله" و "السیاسه المدنیه"، بررسی کرده است. یافته‌های پژوهش: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که 9 مورد از جمله جهل، تعصب و تقلید کورکورانه، ضعف اراده، غلبه قوای شهوانی و غضبی بر نفس، فرهنگ عمومی ناسالم، خرافات، فقدان الگوهای عقلانی، خطاهای زبانی، ساختارهای غیرعقلانی و استبداد و غیرشایسته‌سالاری، موانع اصلی تربیت عقلانی محسوب می‌شوند. بر این اساس، اصلاح نظام آموزشی برای تقویت تفکر انتقادی، ترویج فرهنگ مبتنی بر خردورزی و ارتقای شایسته‌سالاری در نظام حکومتی، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رفع این موانع است. این پژوهش بر ضرورت بازخوانی اندیشه‌های فارابی برای حل بحران‌های معاصر و ارتقای تفکر عقلانی در جوامع امروز تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها


آرنت، هانا (1402). میان گذشته و آینده. ترجمه س. مقدم. تهران: اختران.
اکبری‌بورنگ، محمد؛ پور، سمیرا (1400). تحلیل داده‌های کیفی با رویکرد پدیدارشناسی: مبتنی بر روش کلایزی. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
داوری اردکانی، رضا (1389). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: انتشارات سخن.
عادل‌زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمانی، جهانبخش (1398). اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 27(44)، ص5-24.
عادل‌زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمانی، جهانبخش (1399 الف) . تدوین مدل تربیت عقلانی فارابی با تأکید بر عقل نظری. پژوهش‌های تربیتی، 7(41)، ص140-162.
عادل‌زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمانی، جهانبخش (1401). الگوی تربیت عقلانی از منظر فارابی با تأکید بر عقل عملی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 18(3)، ص119-141. https://doi.org/10.22051/jontoe.2021.35487.3295
عادل‌زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمانی، جهانبخش (ب1399). روش‌های کسب معرفت در تربیت عقلانی از منظر فارابی. انسان‌پژوهی دینی، 17(44)، ص93-117. https://doi.org/10.22034/ra.2021.116743.2422
فارابی، ابونصر محمد (1379). سیاست مدنیه. ترجمه ح. ملکشاهی. تهران: سروش.
فارابی، ابونصر محمد (1388). الالفاظ المستعمله فی المنطق. ترجمه و شرح حسن ملک شاهی. تهران: سروش.
فارابی، ابونصر محمد (1389). احصاء العلوم. ترجمه حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، ابونصر محمد (1396). سیاست مدنیه. ترجمه ح. ملکشاهی. تهران: سروش.
فارابی، ابونصر محمد (1397). آراء اهل ‌المدینه ‌الفاضله. قم: دار زین‌العابدین.
فارابی، ابونصر محمد (1398). هماهنگی افکار دو فیلسوف. ترجمه ع. م. مشکوه‌الدینی. قم: فاطمه الزهرا.
فارابی، ابونصر محمد (1405ق). الفصول المنتزعه. مصحح ف. نجار. المکتبه الزهراء.
فارابی، ابونصر محمد (1995). تحصیل السعاده. شرح علی بو ملحم. بیروت: دار و المکتبه الهلال.
فریره، پائولو (1403). تعلیم و تربیت ستمدیدگان. ترجمه پ. قائمی. تهران: آشیان.
گال، مردیت دامین؛ بورگ، والتر؛ گال، جویس (1403). روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی. ترجمه‌ جمعی از مولفان) تهران: سمت، ج1.
مارکوزه، هربرت (1402). انسان تک‌ساحتی. ترجمه م. مؤیدی. تهران: امیرکبیر.
نانکلی، یاسر؛ میرزامحمدی، محمدحسن؛ ایمانی، محسن (1400). تبیین تربیت اجتماعی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تحلیل آن براساس نظریه تربیت اجتماعی فارابی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 52.
هابرماس، یورگن (1400). نظریه کنش ارتباطی. ترجمه کمال پولادی. تهران: مرکز.
Colaizzi, P.F. (1978). Psychological research as the phenomenologist views it. In: R.S. Valle & King, M. (Eds.), Existential phenomenological alternatives for psychology (pp. 48-71). New York: Plenum.
Dewey, J. (2021). Democracy and education: An introduction to the philosophy of education. Independently Published.
Lipman, M. (2012). Thinking in education (2nd ed.). Cambridge University Press.     
https://doi.org/10.1017/CBO9780511840272
Valle, R.S. (Ed.). (2012). Existential-phenomenological perspectives in psychology: exploring the breadth of human experience. Springer.