مدل فرایندی آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان در منابع اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی

2 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

3 دانشگاه فرهنگیان

10.48310/riet.2025.19357.1426

چکیده

مسئولیت‌پذیری، مؤلفه‌ای کلیدی در تربیت اخلاقی، برای پرورش انسان‌هایی متعهد و وظیفه‌شناس در ابعاد فردی، اجتماعی و اعتقادی، به‌ویژه در دوره ابتدایی اول، حیاتی است. این پژوهش با هدف طراحی مدل فرایندی آموزش مسئولیت‌پذیری به دانش‌آموزان این دوره بر اساس منابع اسلامی انجام شد. روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی استقرائی بوده و داده‌ها از منابع اسلامی گردآوری شدند. مراحل شامل خوانش اولیه، کدگذاری باز، شناسایی مضمون‌های پایه و سازمان‌دهنده، روایی‌یابی و تفسیر نهایی بود. یافته‌ها در سه گام ارائه شدند: 1) زمینه‌های دستیابی شامل زمینه‌های شناختی (شناخت خدا، خود، دیگران، حق و باطل)، گرایشی (انگیزه، عزت‌نفس، اعتمادبه‌نفس، حس مراقبت) و رفتاری (عزم، وفای به عهد، صداقت، انصاف، غیرت)؛ 2) مؤلفه‌های فرایندی شامل وظیفه‌شناسی، پاسخگویی، خیرخواهی، عاقبت‌اندیشی، اقدام جهادی، نگاه خوش‌بینانه، تعهد دینی، عمل به‌هنگام، خودجوشی و احساس کارآمدی؛ 3) دستاوردها شامل رشد درونی (رشد فردی: توانمندی درک نتایج اعمال، هدفمندی، انعطاف‌پذیری، مدیریت احساسات، ابتکار عمل، بردباری، مهارت‌های رهبری و کار تیمی، انضباط شخصی، مقبولیت اجتماعی، دوراندیشی، ایمان مخلصانه، خودکارآمدی؛ رشد اجتماعی: رضایت‌مندی اجتماعی، امید به زندگی، سازگاری با محیط، اعتمادسازی، پیشبرد اهداف جامعه، ایجاد ارزش‌های اجتماعی، خدمت به مردم، احترام به قوانین، دفاع از حقوق مردم، رفع نیازهای حقیقی؛ رشد معنوی: توسل، توکل) و رشد بیرونی (همدلی، همکاری و امید، الگو شدن، اتقان در عمل). این مدل، چارچوبی تلفیقی برای برنامه‌ریزان درسی، معلمان، والدین و مراکز تربیتی فراهم می‌کند تا نسلی مسئول و اثرگذار پرورش یابد.

کلیدواژه‌ها