بررسی انتقادی انگاره کودکی در سنّت ارسطویی با تأکید بر نگاه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فلسفه تعلیم و تربیت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ عضو انجمن علمی تعلیم و تربیت اسلامی حوزه علمیه، قم، ایران

2 استادیار، گروه علوم تربیتی، پژوهشکده علوم رفتاری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

10.48310/riet.2025.18276.1352

چکیده

این نوشتار با هدف بررسی انگاره کودکی در اندیشه ارسطو، با روش توصیفی-تحلیلی کوشیده است با تکیه بر مجموعه آثار ارسطو و شارحان وی، توصیفی از مفهوم کودکی براساس سنّت فلسفی این اندیشمند ارائه کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد کودک در اندیشه ارسطو، انسان در حال رشد است که همه فعلیت‌های دوران بزرگسالی را به صورت بالقوه داراست. او هرچند نسبت به بزرگسالان، توانایی‌های محدودتری دارد و والدین و مربیان باید این محدودیت‌ها را ملاحظه کنند، اما این به معنای نادیده‌ گرفتن و بی‌ارزش دانستن او نیست. برخی از مهم‌ترین نقدهای مطرح شده نسبت به انگاره بزرگسال بالقوه عبارتند از: نگاه ابزاری و غیراصالی به کودکی؛ جبرگرایی ناشی از رئالیسم ذات‌گرایانه؛ نادیده گرفتن و ارزشمند ندانستن کودک؛ نگاه فردگرایانه به کودک؛ ناتوانی از تبیین فعلیت‌ها و توانایی‌های خاص کودکان؛ بی‌توجهی به کودکان دارای نیازهای ویژه؛ سکوت نسبت به آموزه اسلامی فطرت و محروم دانستن کودکان از نیل به سعادت. بررسی آثار ارسطو نشان می‌دهد که بیشتر نقدهای مطرح شده به دلیل ناسازگاری با مبانی وی وارد نیست. بنابراین برخلاف آنچه که در برخی منابع مشهور شده، باید انگاره کودک ارسطویی را «بزرگسال بالقوه» دانست نه «بزرگسال کوچک».

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن‌شعبه حرّانی، حسن بن علی (۱۳۶۳). تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیهم. تصحیح: علی اکبر غفاری. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
جیمز، آلیوس؛ جنکس، کریس؛ پروت، آلن (1393). جامعهشناسی دوران کودکی. ترجمه: علیرضا کرمانی و علیرضا ابراهیم‌آبادی. تهران: نشر ثالث.
حرّعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع)، ج21.
راس، ویلیام دیوید (1377). ارسطو. مترجم مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز.
سجادیه، نرگس؛ آزادمنش، سعید (1395). زیرساخت‌های مفهومی دوران کودکی در تطور تاریخ؛ به سوی مفهوم‌پردازی اسلامی از کودکی. نظریه و فلسفه تربیت، 1(1)، ص115-140.
شیخه، رضا (1398). برساختگرایی اجتماعی دوران کودکی و ‌تعلیم و تربیت. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
طبرسی، حسن بن فضل (۱۳۷۰). مکارم الأخلاق. قم: الشریف الرضی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. تصحیح: علی‌‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج2.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1.
مطهری، مرتضی (1384). فطرت. تهران: صدرا.
Adler, A. (1931). What Life Should Mean to You. London: George Allen & Unwin LTD.
Aries, P. (1965). Centuries of Childhood; A Social History of Family Life. Great Britain: Jonathan Cape Ltd.
Aristotle, (1984). Complete Works of Aristotle: The Revised Oxford Translation, Jonathan Barnes (editor), One-Volume Digital Edition. New Jersey: Princeton University Press.
Dewey, J. (1916). Democracy and Education. Global Grey.
Foucault, M. (1995). Discipline and Punish; The Birth of the Prison. Translated by: A. Sheridan. NewYork: Vintage Books.
Hallett C. & Prout, A. (2003). Hearing the Voices of Children; Social Policy for a New Century (The Future of Childhood Series). London & New York: Routledge Falmer.
Heywood, C. (2001). A history of childhood. Malden, USA: Polity Press.
Jung, C.G. (1991). The Development of Personality. Translated by R.F.C. Hull. New York: Princeton University Press.
Kennedy, D. (2006). The well of being; childhood, subjectivity, and education. Albany: State University of New York Press.
Matthews, G. & Mullin, A. )2023(. The Philosophy of Childhood. In: The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.).          
URL= https://plato.stanford.edu/archives/fall2023/entries/childhood/
Matthews, G.B. (1994). The Philosophy of Childhood. Cambridge, Massacbusetts: Harvard University Press.
Penn, H. (2005). Understanding early childhood; Issues and controversies. England And New York: Open University Press.
Qvortrup, J., Corsaro, W.A. & Honig, M.S. (2009). The palgravehandbook of childhood studies. United Kingdom: Palgrave Macmillan.
Rousseau, J.J. (1979). Émile: or On education. Translated by A. Bloom. USA: Basic Books.
Shields, P.R. (1998). Some reflections on respecting childhood. The Journal of Value Inquiry, no. 32,
p. 369–80.
Stables, A. (2008). Childhood and the Philosophy of Education; An Anti-Aristotelian Perspective. US: Continuum International Publishing Group.
Stables, A. (2012). Be(com)ing Human; Semiosis and the Myth of Reason. Rotterdam: Sense Publishers.