بررسی توصیفی کتب قرآن و هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی از منظر آموزش آموزه‌های دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران. ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی توصیفی کتب آموزش قرآن و هدیه‌های آسمانی دوره دبستان، پایه اول تا ششم از منظر میزان توجه به تعلیم آموزه‌های دینی بود. روش پژوهش، از نوع تحلیل محتوای کمّی- توصیفی بوده و جامعه آماری کلیه کتب آموزش قرآن و هدیه‌های آسمانی دوره دبستان بود که در سال تحصیلی 1402-1401 در برنامه ‌درسی مدارس تدریس می‌شدند. در همین راستا، 21 عنوان کتاب، 289 درس، 1869 صفحه و 979 تصویر به صورت سر‌‌شماری، مورد تحلیل قرار گرفت. واحد زمینه در این مطالعه تحلیلی، صفحه و واحد ثبت، تصویر و مضمون بود. فرایند کدگذاری به شیوه قیاسی و براساس مولفه‌های آموزه‌های دینی (آموزه‌‌های اعتقادی، اخلاقی- ارزشی، مناسکی- عملی/ عبادی، عاطفی) انجام گرفت. یافته‌ها نشان داد، از مجموع 5169 فراوانی مشاهده شده در مضمون و تصویر، مولفه آموزه‌های اعتقادی با 1720 مضمون و 130 تصویر(1850 مورد، 79/35 درصد) بالاترین فراوانی و پس از آن با اختلاف ناچیز، آموزه‌های مناسکی- عملی/ عبادی با 1406 مضمون و 394 تصویر(1800 مورد، 82/34 درصد) قرار دارد. مولفه ارزش‌های اخلاقی- ارزشی با 1324 مضمون و 1599 تصویر (1483مورد، 69/28 درصد) و آموزه‌های عاطفی با 34 مضمون و 2 تصویر (36 مورد، 69/0 درصد) در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در نتیجه آموزه‌های اعتقادی و مناسکی- عملی بیشترین فراوانی و مولفه آموزه‌های عاطفی کمترین فراوانی را دارند و اغلب آموزش‌ها متن‌محور هستند. بنابراین پیشنهاد می‌شود که براساس نیازهای دانش‌آموزان این دوره، آموزه‌های عاطفی و استفاده بیشتر از قابلیت‌های تصویر در کتب قرآن و هدیه‌های آسمان مورد توجه برنامه‌ریزان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌زاده، عیسی (1383). فلسفه تربیت. تهران: دانشگاه پیام نور.
اسماعیلی مبارکه، محمد (1395). جذاب‌سازی کلاس‌های دینی کودکان و نوجوانان. قم: ذکری.
اعتصامی، محمدمهدی؛ راصد، سعید (1390). مبانی و روش تدریس تعلیم و تربیت دینی در دوره ابتدایی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، 1391.
جعفری‌فر، زهره؛ نقی‌زاده، زهرا (1396). شناسایی و تحلیل خلأهای موجود در پژوهش‌های انجام شده در زمینه آموزش قرآن. پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، 8(2)، ص47-70.
خسروی مراد، لیلا؛ کاظمی، نجمه (1400). تحلیل تطبیقی جایگاه آموزش عمومی قرآن در نظام آموزشی معاصر (با تاکید بر دوره ابتدایی). پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم،12(1)، ص85 -98 .
ساجدی، ابوالفضل (1386). ابزارها و روش‌های آسیب‌زا در تعلیم و تربیت دینی دانش‌آموزان. کتاب نقد، شماره 42،
ص4-32.
ساروخانی، باقر (1385). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، ج2.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1390.
ظهرابی اصل، مهران؛ دولت دوست، حسین (1400). بررسی پیام‌های قرآنی کتب آموزش قرآن ابتدایی براساس ساحت‌های شش‌گانه تربیت. مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، شماره 30، ص117-132.
علم‌خواه، مهدی؛ فقیهی، علیرضا؛ رحیمی، عبداله؛ ناطقی، فائزه (1400). بررسی وضعیت آموزش قرآن دوره ابتدایی و ارائه الگوی مطلوب. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 51، ص191-212.
قاسمی، حسین؛ کاظمی، محمود (1393). تحلیل محتوای کتاب درسی هدیه‌های آسمان پایۀ ششم ابتدایی و میزان انطباق آن با مبانی قرآنی و سند تحول بنیادین آموزش وپرورش. نوآوری‌های آموزشی، 13(4)، ص116-100.
کریپندورف، کلوس (1383). تحلیل محتوا: مبانی روش‌شناسی. ترجمۀ هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی، چاپ هفتم.
گرامی، ناصر؛ پورجم علویجه، محسن؛ قندهاری علویجه، امیرحسین (1395). تحلیل محتوای کتاب‌های هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی از لحاظ میزان توجه به مولفه وحدت اسلامی. در: شیراز: کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم.
هولستی، ال.آ. (1380). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی. ترجمۀ نادر سالارزاده امیری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ دوم.
Barnes, L.P. (2022). The commission on religious education, worldviews and the future of religious education. British Journal of Educational Studies, 70(1), p. 87-102.‏
Goldburg, P. (2008). Teaching religion in Australian schools. Numen, 55(2/3), p. 241–271.
Grajczonek, J. (2013). The early year’s religion program placing the emphasis on HOW young children learn. Religious Education Journal of Australia, 29(2), p. 3–8.
Huth, K., Brown, R. & Usher, W. (2021). The use of story to teach religious education in the early years of primary school: a systematic review of the literature. J. religious. educ., 69, p. 253–272.
Hyde, B. (2010). Godly play nourishing children’s spirituality: A Case Study. Religious Education, 105(5), p. 504–518.
Idoko, P.E. (2023). Islamic Religious Education Textbooks in a Pluralist Nigeria. Religions, 14(1), p.42.
Izgar, G. (2019). A Study of Religious Education Course Books in Terms of Values Education: The Case of Turkey. Journal of Education and e-Learning Research, 6. p.10-16.
Japelj, B. & Cankar, G. (2022). Textbooks and Students’ Knowledge. Center for Educational Policy Studies Journal, 12, p. 29-65.
Johansson, M. (2003). Textbooks in mathematics education: A study of textbooks as the potentially implemented curriculum. Luleå University of Technology.
Oates, T. (2014). Why textbooks count. University of Cambridge, Local Examinations Syndicate.
Salter, E. (2021). A critical reflection on the Commission on Religious Education’s proposed National Entitlement to Religion and Worldviews. England and Wales Journal, 69(1), p. 311–327.
Unstad, L. & Fjørtoft, H. (2021). Texts, readers, and positions: Developing a conceptual tool for teaching disciplinary reading in religious education. Learning and Instruction, 73(1), p. 10.