واکاوی کارکرد هنری و زیباشناختی تصاویر کتاب‌های هدیه آسمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری ، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر واکاوی کارکرد هنری و زیباشناختی تصاویر کتاب‌های هدیه آسمانی (از پایه دوم تا ششم ابتدایی) است. در این راستا، و با روش توصیفی- تحلیلی، تحلیل‌های دقیقی از ارتباط تصاویر هنری با قالب‌های نگرش فرهنگ اسلامی در کتب ابتدایی ارائه شده است. به عبارت دیگر، سوال پژوهش حاضر این است که آیا تصاویر کتاب‌های درسی هدیه آسمانی توانسته است محتواهای دینی را در قالب زیباشناسی و جنبه‌های هنری برای دانش‌آموزان به گونه‌ای بیان کند که تاثیرگذاری واقعی را در جان و فهم آنها داشته باشد؟ در پاسخ به این سوال، ماهیت تصاویر هنری، کارکرد زیباشناختی انواع تصاویر در بیان محتوای دینی کتب درسی شامل: تصاویر مجازی یا ذهنی، تصاویر زبانی (عینی یا واقعی یا دیداری)، تصاویر بافتی، تصاویر تقابلی، تصاویر تشخیصی، تصاویر ابداعی و تازه، تصاویر متناسب با متون شعری و موسیقی واژگان مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن است که تصاویر زنده و ریتمیک متون اسلامی شاهدی بر این واقعیت است که مولفان و نویسندگان متون اسلامی با هنرمندی الهام‌بخش و هدفمندی، این متون را ساخته و پرداخته‌اند که در گستره همه زمان‌‌ها و مکان‌‌ها قابلیت هدایت‌‌گری و روشنی‌بخشی برای انسان‌‌ها را دارد. در این متون تصاویر جزئی و مفرد در کنار تصاویر بافتی آن قرار دارند، به طوری که نظام روابط بیانی، تصویری و فکری آنها در تصاویر هنری آن به‌طور روشن و آشکار خود را می‌‌نمایاند. کارکرد استفاده از این تصاویر هنری برای توضیح، تبیین، تأکید و رسایی معانی و اندیشه‌‌هایی است که با بافت‌‌های جزئی و کلی جملات ارتباط کامل یافته و تصاویر این اندیشه‌‌ها و معانی آن را می‌‌توان از خلال روابط منسجم جملات مشاهده نمود. در نهایت باید گفت متون اسلامی کتاب‌های درسی شامل تصاویر هنری نمونه عالی زیباشناختی نظمی، ساختی، ادبی، زبانشناختی و تصویرگری است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
بلخاری، حسن (1388). اورنگ. تهران: سوره مهر.
تولستوی، لئون (1372). هنر چیست. ترجمه کاوه دهگان. تهران: امیرکبیر.
جاحظ، عمروبن بحر (1952م). الحیوان. تصحیح عبدالسلام هارون. القاهرة: مکتبة الخانجی، ج3.
جعفری، محمدتقی (1361). زیبایی و هنر ازدیدگاه اسلام. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ، شمس‌الدین (1383). دیوان حافظ. تهران: نشر دوران.
راغب، عبدالسلام احمد (1387). کارکرد تصویر هنری در قرآن کریم. ترجمه سید حسین سیدی. تهران: نشر سخن.
ریخته‌‌گران، محمدرضا (1389). هنر زیبایی تفکر. تهران: نشر ساقی.
سیدی، سید حسین (1390). زیباشناسی آیات قرآن. قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شبستری، محمود (1390). گلشن راز. تهران: نشر شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.
شربتدار، حسن‌علی (1395). گلشن ادب. سمنان: انتشارات حبله رود.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1358). صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگاه.
شمس مغربی، محمد شیرین (1381). دیوان شمس مغربی. تحقیق ابوطالب میرعابدینی. تهران: نشر امیرکبیر.
غُرّیب، رُز (1378). نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی. ترجمه نجمه رجائی. مشهد: مؤسسه دانشگاه فردوسی.
فتوحی، محمود (1389). بلاغت تصویر. تهران: نشر سخن.
فیروزان، مهدی (1380). راز و رمز هنر دینی. تهران: نشر سروش.
قطب، سید (1412ق). فی ظلال القرآن. القاهرة: دارالشروق، ج6.
قطب، سید (2002). التصویر الفنی فی القرآن. القاهرة: دارالشروق.
یاسوف، احمد (1388). زیباشناسی واژگان قرآن. ترجمه سید حسین سیدی. تهران: نشر سخن.