بررسی و نقد خودبسندگی و اومانیسم انسان معنوی در نظریه عقلانیت و معنویت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر خوانش انتقادی مبنای اومانیسم و لازمه آن یعنی خودبسندگی انسان معنوی، در نظریه «عقلانیت و معنویت»، مطرح شده توسط مصطفی ملکیان است. در این پژوهش مبنای اومانیسم در معنویت‌گرایی این نظریه، و نیز مؤلفه خودبسندگی انسان معنوی، به عنوان لازمه این مبنا، مورد بحث و بررسی انتقادی قرار گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که فهم نادرست معنویت اومانیستی از جایگاه و کرامت انسان، چالش معنا در معنویت‌گرایی، عدم توجه به دغدغه جاودانگی، راز نبودن خدا و ماوراء، معنویت‌ستیزی چنین معنویتی و تنافی آن با آرامش و رضایت باطن، ازجمله مهمترین چالش‌ها و نقدهای وارد بر این مبنا و لازمه آن هستند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
اکبریان، سیدمحمد (1398). زایشی ناخواسته، نقدی بر انسان‌شناسی نظریه عقلانیت و معنویت. معرفت فلسفی، شماره64.
بحرانی، سیدهاشم (1419ق). البرهان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات، ج3.
پارسانیا، حمید (1391). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
جوادی آملی، عبدالله (1380). تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم. قم: اسراء، ج2-3.
جوادی آملی، عبدالله (1392). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
حمیدیه، بهزاد (1391). معنویت در سبد مصرف. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سروش دباغ، عبدالکریم (1390). طرح‌واره‌ای از عرفان مدرن (1)؛ تنهایی معنوی. آسمان، شماره102.
شاکرنژاد، احمد (1397). معنویت‌گرایی جدید. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات، ج18.
طباطبایی، سید محمدحسین (1424ق). نهایه الحکمه. قم: موسسه النشر الاسلامی.
طلعتی، محمدهادی (1395). درآمدی بر انسان‌گرایی در غرب. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
عبودیت، عبدالرسول (1382). اثبات وجود خدا به روش اصل موضوعی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
علیا، مسعود (1387). تمایز مسأله و راز در اندیشه مارسل. فلسفه، 36(8).
غفاری، سیداحمد (1397). معنویت و دین. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
فرج‌نژاد، محمدحسین (1390). معنویت عصر نوین، راهی برای کنترل بیداری اسلامی جهانی. فرهنگ پویا، شماره21.
قربانی، نیما (1383). معنویت، روی ‌آوردی تجربه‌ای، گوهرشناختی و مدرن به دین با یک سازه روان‌شناختی. مقالات و بررسی‌ها، شماره83.
کانت، ایمانوئل (1388). دین در محدوده عقل تنها. ترجمه منوچهر صانعی. تهران: نقش و نگار.
کین، سَم (1382). گابریل مارسل. ترجمه مصطفی ملکیان. تهران: نگاه معاصر.
گریوانی، مسلم (1397). عرفان واره‌ها. تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
گلدمن، لوسین (1375). فلسفه‌ روشنگری. ترجمه شیوا کاویانی. تهران: فکر روز.
مشکی، مهدی (1388). درآمدی بر مبانی و فرآیند شکل‌گیری مدرنیته. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1388). انسان‌شناسی در قرآن. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ملاصدرا (صدرالمتألهین)، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگیِ انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا (صدرالمتألهین)، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1، 7.
ملکیان، مصطفی (1379). دویدن درپی آواز حقیقت. کیان، 10(52).
ملکیان، مصطفی (1380). معنویت و عقلانیت، نیاز امروز ما. بازتاب اندیشه، شماره22.
ملکیان، مصطفی (1381الف). دین، عقلانیت و معنویت. آبان، شماره144.
ملکیان، مصطفی (1381ب). راهی به رهایی، جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت. تهران: نگاه معاصر.
ملکیان، مصطفی (1382). درس‌گفتار سنّت‌گرایی، تجددگرایی، پساتجددگرایی. تهران: تحریریه صدانت.
ملکیان، مصطفی (1384الف). بحران معنویت، پیش‌فرض‌های زندگی معنوی. تهران: تحریریه صدانت.
ملکیان، مصطفی (1384ب). بحران معنویت، مولفه‌های زندگی معنوی. تهران: تحریریه صدانت.
ملکیان، مصطفی (1385). درس‌گفتار معرفت‌شناسی باور دینی. قم: مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.
ملکیان، مصطفی (1386الف). انسان متجدد. آیین، شماره8.
ملکیان، مصطفی (1386ب). سنّت، تجدد و پسا تجدد. بازتاب اندیشه، شماره88.
ملکیان، مصطفی (1386ج). مشتاقی و مهجوری. تهران: نگاه معاصر.
ملکیان، مصطفی (1387). اومانیسم در ساحت انسان متجدد. آیین، شماره22 -23.
ملکیان، مصطفی (1388). ایمان و تعقل، درس‌گفتارهای فلسفه دین. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
ملکیان، مصطفی (1389الف). درس‌گفتار تحلیل فلسفی. تهران: تحریریه کانال استاد ملکیان.
ملکیان، مصطفی (1389ب). عقلانیت و معنویت بعد از ده سال. تهران: تحریریه صدانت.
ملکیان، مصطفی (1392). ملکیان پنجم. مهرنامه، 4(32).
ملکیان، مصطفی (1393الف). زندگی فیلسوفانه، زندگی عاقلانه. ضمیمیه ماهنامه(مهرماه) روزنامه اعتماد.
ملکیان، مصطفی (1393ب). آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد. اطلاعات حکمت و معرفت، 9(10).
ملکیان، مصطفی (1394). عطا و لقای عرفان اسلامی. اندیشه اصلاح، 1(1).
ملکیان، مصطفی (1395). در رهگذر باد و نگهبان لاله. تهران: نگاه معاصر، ج1.
ملکیان، مصطفی (1397). درس‌گفتار بررسی وضعیت فکر دینی در دنیای معاصر. تهران: تحریریه صدانت.
ملکیان، مصطفی (1398). درس‌گفتار حیات طیبه. تهران: تحریریه کانال استاد ملکیان.
ملکیان، مصطفی و همکاران (1384). سنّت و سکولاریسم. تهران: صراط.
میرباباپور، سیدمصطفی؛ ساجدی، ابوالفضل (1392). دین و مدرنیته؛ بررسی رویکرد فروکاهشی به دین در نسبت به مدرنیته. معرفت کلامی، 4(1).
Craig, E. (1998). Humanism. In: Routledge Encyclopedia of Philosophy. London & New York: Routledge.