بررسی معناشناسی واژه «صبر» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، سمنان، ایران

چکیده

معناشناسی روش جدیدی برای بررسی و تبیین مفاهیم واژگان و کشف معانی جدید است. در روش معناشناسی زاویه جدیدی از مطالعات مفهومی و واژگانی و شبکه معنایی ارائه می‌‌شود. پژوهش حاضر از طریق بررسی تحلیلی معناشناختی، به واکاوی معنای صبر در نهج‌البلاغه پرداخته و از طریق واژه‌های مترادف یا متقابل که در یک بستر مناسب در همنشینی با این واژه قرار دارند، معنا یا معناهای اصلی آن را مشخص کرده است. با تحلیل معناشناختی واژه صبر در نهج‌البلاغه، امری فراتر از مفهوم‌شناسی توصیفی و تعریفی ارائه و بیان شده که صبر رکن اصلی ایمان است. این مفهوم در نهج‌البلاغه مقابل مفهوم جزع قرار گرفته است. نتایج نشان داد که سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه پیرامون صبر، مشتمل بر لایه‌های حکیمانه و معناداری است که پرداختن جامع‌نگرانه و منسجم به آن، هدف پژوهش حاضر بوده و با بررسی واژه صبر از طریق همنشینی و مترادف و متقابل، ویژگی‌های متقین در قرآن و نهج‌البلاغه تبیین گردید.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
آمدی، عبدالواحد (1429ق). غرر الحکم و درر الکلم. تحقیق السید مهدی الرجائی. قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.
ابن شعبه حرانی (1362). تحف العقول. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: چاپ علی اکبر غفاری
ابن منظور، محمد بن مکرم‌ (1414ق). لسان العرب‌. بیروت: دار صادر، چاپ سوم، ج4.
ایزدی طامه، احمد؛ برجعلی، احمد؛ دلاور، علی (1387). صبر، مبانی نظری و کارکردهای روانی- اجتماعی. مصباح، دوره 1، شماره 78.
ایزوتسو، توشیهیکو (1388). خدا و انسان در قرآن. ترجمه احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
پالمر، فرانک (1374). نگاهی تازه به معناشناسی. ترجمه کوروش صفوی. تهران: نشر مرکز.
جوهری، ابونصر (1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دارالعلم للملایین، ج2، 5-6.
حسینی، زینب (1395). روش‌شناسی کتاب معناشناسی واژگان قرآنی. در: همایش ملی واژه‌پژوهی در علوم اسلامی،
ص 67-92.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق- بیروت: دارالعلم الدارالشامیة.
رییسیان، غلامرضا؛ حکم‌آبادی، حجت‌اله (1397). مستندات قرآنی روایات باب صبر اصول کافی. آموزه‌های قرآنی، دوره1، شماره 27.
ساغروانیان، جلیل (1369). فرهنگ اصطلاحات زبان‌شناسی: موضوعی- توصیفی. ترجمه کوروش صفوی. مشهد: انتشارات نشر نما.
صالحی حاجی‌آبادی، علی؛ هادی، اصغر (1397). معناشناسی صبر در قرآن. پژوهش‌های قرآنی، دوره 23، شماره 86.
صدوق، محمد بن علی (1361). معانی الاخبار. قم: جامعه مدرسین، ج1.
صفوی، کوروش (1382). معنی‌شناسی کاربردی. تهران: همشهری.
طبیبی، علیرضا؛ حیدری، کبری (1400). بررسی معناشناسی واژه چند معنای امر با تأکید بر رابطه همنشینی و تعیین مصادیق آن براساس بافت در نهج‌البلاغه. پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 9، شماره 33، ص33-61.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. تحقیق سید احمد حسینی. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج3.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین‌. قم‌: انتشارات هجرت‌، چاپ دوم.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج2.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. تحقیق سید ابراهیم میانجی و محمدباقر بهبودی. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج74، 68، 79.
مختارعمر، احمد (1386). معناشناسی. ترجمه سید حسین سیدی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
مکارم شیرازی، ناصر (1390). پیام امام امیرالمومنین. تهران: امام علی بن ابیطالب، ج13.
نجاتی، محمدعثمان (1381). قرآن و روانشناسی. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.