واکاوی سنّت الهی در قرآن و دلالت تربیتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، بوشهر، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر واکاوی سنت الهی در قرآن و دلالت تربیتی آن است. سنت الهی یکی از جنبه‌‌های اعجاز قرآن کریم می‌باشد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و از نوع کاربردی است و تلاش کرده تا با تکیه بر دیدگاه مفسرانی مانند شهید صدر، علامه طباطبایی، علامه جوادی آملی، علامه معرفت، علامه مصباح یزدی و آیت‌الله مکارم شیرازی به تحلیل محتوایی آیات مرتبط با سنّت دینداری، سنّت آینده‌پژوهی، سنت شکیبایی و سنت رابطه ایمان و تقوا با نزول برکات الهی بپردازد. این پژوهش درصدد پاسخ به چیستی دلالت تربیتی سنت الهی در قرآن با استفاده از ابزارهای منطوق، مفهوم، سیاق و فراسیاق است. یافته‌ها نشان داد چهار دلالت تربیتی منتج شده عبارتند از: ساختار اصلی هویت انسان، فطرت خدابینی است. همان‌گونه که افراد دارای کارنامه اعمال هستند، امّت‌‌ها نیز کارنامه اعمال دارند. راه رسیدن به موفقیت، مواجه شدن با مشکلات و سختی‌‌هاست، سنت ظفر بعد از سنت صبر محقق می‌‌شود. نزول برکات که سنت‌‌های ثابت و پایدار الهی است، رابطه مستقیمی با رفتار آدمی و حرکت در مسیر فطرت (ایمان و تقوا) دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابراهیمی، هادی؛ زرنگار، احمد؛ زارعی، حدیثه (1399). تأویل سنت‌‌های الهی در قرآن. پژوهشنامه تأویلات قرآنی، دوره3، شماره 4، ص79-103.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر، ج13.
اوسی، علی رمضان (1381). روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان. ترجمه حسین میرجلیلی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی؛ شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
ایازی، محمدعلی (1380). فقه‌پژوهی قرآن. قم: بوستان کتاب.
ایروانی، جواد؛ حسینی زیدی، سید ابوالقاسم (1392). اعجاز قرآن در سنت‌‌های اجتماعی. قرآن و علم، سال 7، شماره13.
آذرنوش، آذرتاش (1379). فرهنگ معاصر عربی- فارسی. تهران: نشر نی.
جوادی آملی، عبدالله (1384). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
حبیبی، محسن؛ تیموری، شهناز (1397). سنت‌‌های الهی در باب ظهور و سقوط تمدن‌‌ها از نظر علامه طباطبائی. اندیشه علامه طباطبایی، سال 5، شماره 9، ص41-7.
خوانین‌‌زاده، محمدحسین؛ ذالی، ابراهیم (1399). تفسیر آیه 16 اسراء، کشف مراد الهی و حل شبهات آن. مطالعات تفسیری، سال 11، شماره 41، ص164-147.
راد، علی؛ خطیبی، محمد (1394). مبانی ادبی دلالت فراسیاقی قرآن. ذهن، شماره 22، ص52-31.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374). مفردات الفاظ القرآن. ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی. تهران: مرتضوی، ج3.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دارالعلم.
ربانی، محمدحسن (1380). نقش سیاق در تفسیر. پژوهش‌های قرآنی، شماره 27-28، ص341-322.
رجبی، علی اصغر؛ تهامی، مرتضی (1400). سنّت‌‌های حاکم بر حرکت تاریخ از منظر قرآن و نهج‌البلاغه. تاریخ اسلام، سال 22، شماره 86، ص75-110.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1378). منطق تفسیر قرآن. قم: جامعه المصطفی العالمیه، ج1.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتب العربی، ج2.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (بی‌تا). معترک الاقرآن فی اعجاز القرآن. محقق محمدعلی بجاوی. قاهره: دارالفکر العربی، ج1.
صاحب، اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغه. بیروت: عالم الکتب، ج8.
صدر، سید محمدباقر (بی‌تا). سنت‌‌های تاریخ در قرآن. ترجمه سید جمال موسوی اصفهانی. قم: انتشارات اسلامی.
صدری‌فر، نبی‌الله؛ ضمیری، محمدرضا؛ مولوی، محمد (1397). تحلیل، مقایسه و نقد دیدگاه مفسّران درباره سنّت تغییر (ذیل آیه 11سوره رعد). پژوهشنامه معارف قرآنی، سال 9، شماره 33، ص122-99.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج16، 18، 7-8.
عبدالباقی، محمدفؤاد (1374). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. تهران: انتشارات اسلامی.
قرائتی، محسن (1388). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ج7.
قرشی، علی‌اکبر (1375). تفسیر احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت، ج10.
مصباح یزدی، محمدتقی (1372). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
مصطفی، ابراهیم و همکاران (1426ق). المعجم الوسیط. طهران: موسسه الصادق للطباعه و النشر.
مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار. تهران: صدرا، ج1.
مظفر، محمدرضا (1434ق). اصول الفقه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
معرفت، محمدهادی (1379). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
معرفت، محمدهادی (1418ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامی.
معرفت، محمدهادی (1429ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، ج9.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامی، ج16، 21، 5-6.