تحلیل متون دینی در حکومت صفویه براساس روش هرمنوتیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نیّت و مقصود اصلی نگارش متون دینی در دوره صفویه است که می‌تواند به عنوان روشی آموزشی برای فهم دیگر متون دینی در دوره‌های تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا، از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر به منظور بازشناسی ابعاد متون دینی دوره صفویه استفاده شده است. در این پژوهش زمینه ایدئولوژیک نگارش متون دینی مورد بررسی قرار گرفته و همچنین فرایند تغییر هنجار مرسوم، با استفاده از این متون که در امتداد تغییر مذکور به رشته تحریر درآمده‌اند، نیز تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از روش هرمنوتیک می‌توان برای فهم دلیل نگارش متون دینی در عصر صفویه پی برد. نگارش متون مذکور در راستای تغییر هنجار مرسوم زمانه بوده و این امر هماهنگ با فرایند تدوین، تثبیت و توسعه هنجار جدید شکل گرفته و در پاره‌ای موارد مورد حمایت ساخت قدرت نیز بوده‌ است. نگارش متون دینی از سویی با هدف تضعیف هنجارهای قبلی زمانه مانند تصوف، مذاهب دیگر مانند مسیحیت، سلطنت مطلقه برگرفته از ایدئولوژی‌های باستانی به رشته تحریر درمی‌آمدند. از سوی دیگر، ضمن برشمردن نقاط منفی هنجارهای نامبرده، در مسیر تقویت و برجسته‌سازی نقاط مثبت هنجار جدید نشر می‌یافتند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابوطالبی، مهدی (1392). سیر تکاملی اعمال ولایت فقها در تاریخ معاصر ایران. حکومت اسلامی، سال 18، شماره2.
ابی صعب، ریولاجوردی (1396). تغییر مذهب در ایران. ترجمه رفعت خواجه‌یار. تهران: نشر تمدن علمی.
احمدی، بابک (1375). ساختار و تأویل متن‌شناسی و ساختارگرایی. تهران: نشر مرکز.
اسفندیاری، سیمین؛ غلامی، پرستو (1394). هرمنوتیک فهم متن از نگاه گادام و شهید مطهری. اشارات، سال2، شماره4.
اسکینر، کوینتن (1393). بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
اشراقی، احسان؛ علوی، نصرت خاتون (1393). وحدت مذهبی ایرانیان در دورۀ صفوی. شیعه‌شناسی، سال12، شماره 47، ص252-289.
اصلانی، فیروز؛ خیری، عیسی (1394). اندیشۀ ولایت فقیه و حقوق اساسی در دورۀ صفوی. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال4، شماره 15.
آزاد، علی‌رضا؛ واعظی، احمد؛ نقی‌زاده، حسن (1395). نقد روش‌گرایی از منظر هرمنوتیک گادامر. جستارهایی در فلسفه و کلام، شماره96.
آقاجری، سید هاشم (1388). مناسبات دین و دولت در عصر صفوی. تهران: طرح نو.
آقانوری، علی؛ فتاحی اردکانی، محسن (1393). چگونگی و عوامل تغییر رویکرد صفویه از تصوف به تشیع. شیعه‌پژوهی، سال1، شماره1.
بحرانی، سید هاشم (1388). البرهان؛ ترجمه تفسیر روایی. تهران: کتاب صبح، ج1.
بخشی استاد، موسی الرضا؛ بادکوبه، احمد؛ بیات، علی (1391). علم حدیث و تأثیر جریان‌های فکری در عصر صفویه بر آموزش آن در مدارس. شیعه‌شناسی، سال10، شماره40.
بهروزلک، غلامرضا (1383) . روش‌شناسی اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسی. علوم سیاسی، شماره 28.
جعفریان، رسول (1379). دین، فرهنگ و سیاست در عرصۀ صفویه. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ج1.
جعفریان، رسول (1388). سیاست و فرهنگ روزگار صفوی. تهران: علم، ج1.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران. قم: دانشگاه مفید.
رضوانی مفرد، احمد (1394). نقش علمای جبل عامل در تثبیت حکومت صفویه و گسترش مذهب تشیع در ایران. پژوهش علوم انسانی، سال16، شماره 37 .
روزبهان خنجی، فضل‌الله (1382). تاریخ عالم آرای امینی. تصحیح محمد اکبر عشیق. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
زندیه، حسن؛ جعفری، علی اکبر؛ حسینی، مرتضی (1392). پیامدهای برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه در دورۀ صفوی. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره13.
ساجدی، ابوالفضل؛ مرتضوی شاهرودی، سید محمود (1392). واکاوی گونه‌های دخالت ذهنیت راویان در فهم حدیث. علوم حدیث، سال18، شماره2.
سیوری، راجر (1381). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: چاپ ممتاز.
صفت‌گل، منصور (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی (تاریخ تحولات دینی ایران در سده‌های دهم تا دوازدهم قمری). تهران: خدمات فرهنگی رسا.
صیدانلو، امین (1396). نسبت‌یابی دین و سیاست در اندیشۀ سیاسی عبدالکریم سروش براساس روش‌شناسی کوئنتن اسکینر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. کرمان: دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
عباس‌تبار، رحمت (1397). هم‌گرایی عقل و سیاست در حکمت متعالیه آیت‌الله جوادی آملی براساس نظریه هرمنوتیک اندیشه شناسانۀ اسکینر. اندیشۀ سیاسی در اسلام، شماره 18.
کدیور، محسن (1376). نظریه‌های دولت در فقه شیعه. تهران: نشر نی.
مجیری شیبانی، نظام‌الدین (1346). تشکیل شاهنشاهی صفویه، احیای وحدت ملی. تهران: دانشگاه تهران.
موسی‌پور، ابراهیم (1389). فرهنگ دینی در زبان و نشانه‌شناسی روزانه مردم ایران در دوران صفوی- قاجاری. تاریخ و تمدن اسلامی، سال6، شماره11، ص165-131.
مولوی، محمد؛ شاطری، محمدحسن (1397). تحولات تفسیر قرآن در مذهب شیعه در عصر صفوی. شیعه‌پژوهی، سال4، شماره14.
میراحمدی، منصور؛ مرادی طادی، محمدرضا (1395). روش‌شناسی فهم اندیشۀ سیاسی: اشتراوس و اسکینر (مقایسه‌ای انتقادی). رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال7، شماره46.
نصری، عبدالله (1381). راز متن: هرمنوتیک، قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین. تهران: سروش.
نظری، محمدعلی (1395). تحلیل و نقد مبانی نظری تاریخ‌مندی قرآن با تأکید بر آرای اقبال و فضل الرحمان. رسالۀ دکتری. مجتمع آموزش عالی امام خمینی، مدرسۀ عالی حکمت و دین‌پژوهی.
واعظی، احمد (1380). جامعه‌گرایی و نسبت آن با لیبرالیسم و هرمنوتیک. علوم سیاسی، 11(41)، ص15-11.
Bevir, M. (2011). The contextual approach. The oxford handbook of the history of political philosophy, No.1, P.11-24.
Burns, T. (2011). Interpreting and appropriating texts in the history of political thought: Quentin Skinner and poststructuralism. Contemporary Political Theory, 10(3), P.313-331.
Davey, N. (2012). Unquiet understanding: Gadamer's philosophical hermeneutics. Suny Press.
Dilthey, W. (1996). Hermeneutics and the Study of History. Princeton University Press.
Gadamer, H.G.; Weinsheimer, J. & Marshall, D.G. (2004). EPZ truth and method. Bloomsbury Publishing USA.
Geanellos, R. (2000). Exploring Ricoeur’s hermeneutic theory of interpretation as a method of analysing research texts. Nursing inquiry, 7(2), P.112-119.
Giannakopoulos, G. & Quijano, F. (2012). On politics and history: A discussion with Quentin Skinner. Journal of Intellectual History and Political Thought, 1(1), P.7-31.
Palmer, R.E. (1969). Hermeneutics. Northwestern University Press.
Pocock, J.G.A. (1987). The ancient constitution and the feudal law: a study of English historical thought in the seventeenth century (Vol. 276). Cambridge University Press.
Pocock, J.G.A. (1989). Politics, language, and time: Essays on political thought and history. University of Chicago Press.
Pocock, J.G.A. (1999). Barbarism and religion (Vol.6). Cambridge University Press.
Schmidt, L.K. (2016). Understanding hermeneutics. Routledge.
Skinner, Q. (1969). Meaning and Understanding in the History of Ideas. History and theory, 8(1), P.3-53.
Skinner, Q. (1978). The foundations of modern political. Thought: the age of reformation (Vol.1). United kingdom: Cambridge University Press.
Skinner, Q. (2002). Visions of Politics: Regarding Method (Vol.1). Cambridge: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/CBO9780511790812.
Skinner, Q. (2004). The foundations of modern political thought: the age of reformation (Vol.2). United kingdom: Cambridge University Press.
Skinner, Q. (2018). From humanism to Hobbes: studies in rhetoric and politics. Cambridge University Press.
Tully, J.H. (1983). The pen is a mighty sword: Quentin Skinner's analysis of politics. British Journal of Political Science, 13(4), P.489-509.
Warnke, G. (2016). Hermeneutics. In: Oxford Research Encyclopedia of Literature. Oxford University Press.
Weınsheımer, J.C. (1985). Gadomer’s Hermeneutics: A reading of Truth and Method. New Haven and London.
Wolin, S.S. (2016). Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought-Expanded Edition. Princeton University Press.