بررسی تطبیقی برخورد امام علی(ع) و حکومت آل‌بویه (شاخه بغداد) با مسیحیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، گروه معارف اسلامی، پردیس شهید مدرس، دانشگاه فرهنگیان، کردستان، ایران

2 دکتری، گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی برخورد امام علی(ع) و حکومت آل‌بویه (شاخه بغداد) با مسیحیان است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد با اینکه مدت حکومت امام علی(ع) بسیار کم و کوتاه بود، اما حاصل و دستاوردهای فراوانی داشته و برگرفته از قرآن و سیره پیامبر اسلام(ص) بوده است. آل‌بویه با پیروی از شیوه حکومتی امام علی(ع) تلاش نمودند جوانب احتیاط را در برخورد با مسیحیان رعایت کنند و با آن‌ها براساس آموزه‌های اسلامی چون برابری و برادری برخورد نمایند. هرچند این اقدام آنان مانند حکومت امام علی(ع) کامل نبود، اما می‌توان نتیجه گرفت که اقدامات امام علی(ع) به ‌عنوان یک الگوی مناسب برای مسلمانان در این زمان می‌تواند مورد استناد باشد. در دوره حکومت علوی و بویه‌ای، رفتار مناسبی با توده مردم و مسیحیان صورت می‌گرفت. مسیحیان در رفاه نسبی بودند. وضع مسیحیان در جامعه بویه‌ای شیعی‌ مذهب، به مراتب، بهتر از وضع آن‌ها در سایر جاها بود. حاکمان بویه‌ای نهایت دقت، سعی و کوشش را می‌نمودند تا اقلیت‌های دینی و مخصوصاً مسیحیان در قلمرو آنان در رفاه باشند. اتخاذ چنین سیاستی باعث شد در دستگاه بویه‌ای، شاهد حضور، همکاری و اشتغال مسیحیان باشیم که به‌طبع آن رنسانس اسلامی پدید آمد. سیره بیشتر کارگزاران و حاکمان بویه‌ای در تعامل با مسیحیان، به سیره علوی نزدیک بوده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابراهیم حسن، حسن (1392). تاریخ سیاسی اسلام. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بدرقه جاویدان.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةاللّه (1385ق). شرح نهج‌البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةاللّه (1386ق). شرح نهج‌البلاغه. بیروت: دارالاحیاء الکتاب العربی، چاپ دوم، ج1.
ابن اثیر، عزّالدین علی (1351). الکامل فی التاریخ. ترجمه علی هاشمی حائری. تهران: شرکت چاپ و انتشارات کتب ایران، ج13، 15.
ابن اثیر، عزالدین علی (1370). الکامل فی التاریخ. برگردان حمیدرضا آژیر. تهران: انتشارات اساطیر، ج12.
ابن اثیر، عزالدین علی (1382). الکامل. ترجمه حمیدرضا آژیر. تهران: انتشارات اساطیر، ج11.
ابن اثیر، عزالدین علی (بی‌تا). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارالاحیاء الکتاب العربی، چاپ هفتم، ج 3.
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. تهران: انتشارات پدیده خاور، ج1.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد (1359ق). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. حیدرآباد دکن (هند): دائره‌المعارف العثمانیه، ج7.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد (1412ق). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک. تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج7-8.
ابن حوقل نصیبی، ابوالقاسم محمد (1938م). صوره الارض. بیروت: دار صادر، ج1.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1364). العبر. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج4.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (۱۴۰۸ق). تاریخ ابن خلدون. تحقیق خلیل شحاده. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم، ج3.
ابن سعد، محمد بن سعید (1405ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر، ج1.
ابن عبری، غریغوریوس بن هارون (1377). مختصر تاریخ الدول. ترجمه عبدالحمید آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن مسکویه، ابوعلی (1332ق). تجارب الامم. به کوشش آمدروز. طبع افست، ج6.
ابن مسکویه، ابوعلی (1376). تجارب الامم و تعاقب الاهمم. ترجمه علینقی منزوی. تهران: انتشارات توس، ج5-6.
ابن مسکویه، ابوعلی (1379). تجارب الامم و تعاقب الاهمم. تصحیح ابوالقاسم امامی. تهران: سروش، ج6.
ابن ندیم، ابوالفرج (1366). الفهرست. تصحیح محمد نجد. تهران: بی‌نا، چاپ سوم.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1409ق). البدایه و النهایه. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ پنجم، ج8.
اشپولر، برتولد (1369). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه مریم میراحمدی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ج1.
اشپولر، برتولد (بی‌تا). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه جواد فلاطوری، مریم میراحمدی. تهران: علمی و فرهنگی.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد الفارسی (بی‌تا). المسالک و الممالک. قاهره: الهیئة العامة لقصور الثقافة.
بلاذری، احمد بن یحیی (۱۳۷۷). فتوح البلدان. ترجمه‌ محمد توکل. تهران: نشر نقره.
بویس، مری (1385). زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آن‌ها. ترجمه عسگر بهرامی. تهران: ققنوس.
بینش، عبدالحسین (1387). آشنایی با تاریخ تمدن اسلامی. تهران: اداره عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
تمیمی، ابوحنیفه النعمان بن محمد (1389). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام. تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی. قاهره: دارالمعارف، ج2.
توحیدی، ابوحیان (1956م). مثالب الوزیرین. دمشق: مطبوعات المجمع العلماء العربی، ج1.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1956م). یتیمه الدهر. مصحح محمد محیی‌الدین عبدالحمید. الازهر: مطبعه السعاده، ج2.
جیهانی، ابوالقاسم ‌بن احمد (1368). اشکال العالم. ترجمه عبدالسلام کاتب؛ تصحیح فیروز منصوری. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
حرانی، ابومحمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه (1387). تحف العقول عن آل رسول. ترجمه صادق حسن‌زاده. قم: انتشارات آل علی(ع).
حرعاملی، محمدحسن (1384). وسائل الشیعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج11،18.
حسینی جلالی، محمدرضا (1393). سید الوصیین و امیرالمؤمنین الی قاضی اهواز. قم: دانشگاه مفید.
حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان. بیروت: دار صادر، طبعه الثانیه، ج2.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (۱۳۴۹). تاریخ بغداد، او، مدینه السلام. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج1.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1355). دستور الوزراء. تصحیح سعید نفیسی. تهران: اقبال، چاپ دوم.
دانش‌پژوه، منوچهر (1337). شیراز نگینی درخشان در فرهنگ و تمدن ایران زمین. تهران: هیرمند.
راوندی، مرتضی (1354). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: امیرکبیر، ج2.
روذراوری، ظهرالدین ابوشجاع محمد بن حسین (1379). ذیل کتاب تجارب الامم. تحقیق ابوالقاسم امامی. تهران: سروش، طبعه الثانیه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1384). روزگاران (تاریخ ایران از آغاز تا سقوط پهلوی). تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1392). کارنامه اسلام. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
سجستانی، ابوسلیمان (بی‌تا). صوان الحکمه و ثلاث رسایل. تحقیق عبدالرحمن بدوی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سعیدالشیخلی، صباح ابراهیم (1362). اصناف در عصر عباسی. ترجمه هادی عالم‌زاده. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شابُشتی، ابوالحسن علی بن محمد (1951م). الدیارات. تحقیق کورکیس عوّاد. بغداد: مطبعه المعارف، ج3.
شاکری، مریم (1386). تساهل‌گری مذهبی آل‌بویه. تاریخ‌پژوهان، 3(12)، ص54 - 77.
شوشتری، قاضی نورالله (1354). مجالس المؤمنین. تهران: کتابفروشی اسلامیه، ج1.
صابی، هلال (1964م). رسوم دارالخلافه. تحقیق میخائیل عواد. بغداد: بی‌نا.
عمید زنجانی، عباسعلی (1370). حقوق اقلیت‌ها. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم.
فرای، ریچارد (1358). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجب‌نیا. تهران: انتشارات سروش.
فرای، ریچارد (1390). تاریخ کمبریج. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، ج4.
فقیهی، علی اصغر (1357). آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان. بی‌جا: انتشارات گیلان.
قزوینی، زکریا بن محمد (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. تصحیح و تکمیل میرهاشم محدث؛ ترجمه با اضافات جهانگیر میرزا. تهران: امیرکبیر، ج2.
قفطی، جمال‌الدین ابوالحسن علی بن یوسف (1347). تاریخ الحکماء. به کوشش بهمن دارایی. تهران: دانشگاه تهران.
کبیر، مفیزالله (1362). ماهیگیران تاجدار. ترجمه مهدی افشار. تهران: رفعت.
کرمر، جوئل. ل. (1375). احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه. ترجمه سعید حنایی کاشانی. تهران: نشر دانشگاهی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388ق). اصول کافی. تهران: منشورات المکتبه الاسلامیه، ج2.
لاپیدوس، ایراماروین (1376). تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم. ترجمه محمود رمضان‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی، ج1.
لین پل، استانلی؛ بارتولد، الکساندر (1363). تاریخ دولت‌های اسلامی و خاندان‌های حکومت‌گر. ترجمه احمد سعید سلیمان، خلیل ادهم، صادق سجادی. تهران: نشر تاریخ ایران، ج1.
ماوردی، ابوالحسن (1383). احکام السلطانیه. ترجمه حسین صابری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
متحده، روی پرویز (1388). اوضاع اجتماعی در دوره آل‌بویه. ترجمه محمدرضا مصباحی، علی یحیایی. مشهد: انتشارات خانه آبی.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحار. بیروت: موسسه الوفاء، ج41.
مستوفی قزوینی، حمدالله ابی بکر بن احمد بن نصر (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
مستوفی قزوینی، حمدالله ابی بکر بن احمد بن نصر (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمه علی نقی منزوی. تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، ج1-2.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1363). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمه علی نقی منزوی. تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، ج2.
مقریزی، احمد بن علی (۱۴۱۸ق). السلوک لمعرفه دول الملوک. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج4.
ملک مکان، حمید و همکاران (1389). تشیع در عراق در قرون نخستین. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
نجفی، محمدحسن بن باقر (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دارالحیاء التراث العربی، ج21.
نصر، سید حسین (1391). علم و تمدن در اسلام. ترجمه احمد آرام. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
همدانی، محمد بن عبدالملک (1961م). تکمله تاریخ طبری. بیروت: مطبعه کاتولیکه، ج1.
هولت، پیتر مالکوم و همکاران (1387). تاریخ اسلام کمبریج. ترجمه تیمور قادری. تهران: انتشارات مهتاب، ج1.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دارصادر، ج2.