مبانی، مفهوم و اهداف تربیت عقلانى از دیدگاه علامه طباطبائی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم تربیتی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، پردیس آیت‌الله طالقانی، دانشگاه فرهنگیان، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی عقل‌ورزى، مفهوم و اهداف تربیت عقلانی از دیدگاه علامه طباطبائی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که مبانی تربیت عقلانی از نظر علامه طباطبائی حداقل بر چهار مبنا استوار است: 1. منشاء عقل‌ورزی در انسان، واقع‌بینى و شعور استدلالى است، 2. منشاء ادراکات و علوم عملى عبارتند از: ادراکات نظرى، احساسات و عواطف باطنى و قدرت انسان بر تسخیر دیگر موجودات، 3. احساسات باطنى و به‌ویژه خوف و رجاء، باعث اعتقاد به خرافات مى‌شود، 4. عوامل محیطى و ارثى در درک عقلى مؤثر است. همچنین علامه طباطبائی به طور مستقل درصدد تعریف تربیت عقلانى برنیامده، اما براساس دیدگاه‌هاى ایشان پیرامون ابعاد عقل‌ورزی، تربیت عقلانى عبارت است از: تقویت عواملى که استقامت عقل را بر طریق فطرى سبب مى‌شود، و فراهم کردن زمینه فراگیرى و کاربست اصول منطقى و فلسفى بویژه قیاس برهانى؛ به گونه‌ای که متربى بتواند مسائل درون دینى و برون دینى را درک و هضم کند و اعتقادش به باورهاى دینى و عمل او به احکام از روى بصیرت باشد، و اگر جایى هم مسئله‌ای را به طور تعبدى مى‌پذیرد، دلیل عقلى او را به این تعبد رهنمون کرده باشد. از نظر علامه طباطبائی اهداف تربیت عقلانی در دو سطح طبقه‌بندی می­شوند: 1. اهداف غایی (تحصیل سعادت انسان، هدایت انسان به سوى حق و پیروى از حق، دستیابى به کرامت و شرافت انسانى)، 2. اهداف واسطه­ای (اهداف دخیل در تحقق اهداف واسطه‌ایِ دیگر و اهداف واسطه در نیل به اهداف غایی).

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
باقرى، خسرو (1374). نگاهى دوباره به تربیت اسلامى. تهران: انتشارات مدرسه، چاپ سوم.
شریعتمدارى، على (1375). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.
شکوهى، غلامحسین (1367). تعلیم و تربیت و مراحل آن. مشهد: آستان قدس، چاپ هفتم.
طباطبائی، سید محمدحسین (1388). اسلام و انسان معاصر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبائی، سید محمدحسین (1403ق). تعلیقات بر بحار الانوار. در: بیروت: مؤسسه الوفاء، ج1.
طباطبائى، سید محمدحسین (1361). قرآن در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طباطبائى، سید محمدحسین (1391). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسماعیلیان، ج1-3، 5، 17، 8، 12.
طباطبائى، سید محمدحسین (بى­تا/ الف). معنویت تشیع. جمع­آورى و تنظیم محمد بدیعى. قم: انتشارات تشیع.
طباطبائى، سید محمدحسین (بى­تا/ ب). بررسی‌هاى اسلامى. به کوشش سید هادى خسروشاهى. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه، ج3.
طباطبائى، سید محمدحسین (بى­تا/ج). فرازهایى از اسلام. جمع­آورى و تنظیم سید مهدى آیت اللهى. قم: جهان آرا.
عبدالحلیم محمود، على (1996م). التربیة العقلیه. قاهره: دار التوزیع و النشر الاسلامیه.
منصور، محمود (1399). روانشناسی ژنتیک: تحول روانی از تولد تا پیری. تهران: سمت (سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها).
ناصح علوان، عبدالله (1406ق). تربیة الاولاد فى الاسلام. قاهره: دارالسلام لطباعة و النشر و التوزیع، ج1.