تبیین و بررسی انتقادی نمازشناسی عرفانی در منظومۀ فکری شیخ احمد العلاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه فرهنگیان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه تفسیری شیخ احمد العلاوی (یکی از مشاهیر عارفانِ شمال آفریقا در قرن بیستم) پیرامون نماز است. در این راستا، اقسام معانی و کاربردهای اصطلاح «صلوة»، معانی رمزی و باطنی اجزاء و ملزومات نماز به‌مثابه فرضیه‌ای شرعی مورد مطالعه قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که مبتنی بر نمازشناسی عرفانی علاوی، نماز طرحی نمادین از مراحل سلوک عرفانی و مراتب وصول عارفان است که همه اقسام، شرایط، فرایض، سُنن و مکروهات آن دربردارندۀ معانی رمزی و باطنیِ ناظر به سیر و سلوک عرفانی می‌باشد. از این منظر، احکام و استنتاجات فقهی ناظر به فرائض دینی، همگی از خاستگاه و آبشخوری تکوینی نشأت می‌گیرند.
رویکرد تفسیری علاوی در شرح و تببین معانی رمزی و باطنی احکام فقهی همانند بسیاری دیگر از نمونه‌های مشابه، با چالش‌هایی نظیر تکلّف و ابهام در رمزگشایی از احکام فقهی و نیز طرح توجیهات متناقض و ناسازگار با یکدیگر و از همه مهم‌تر، باور به وجود خاستگاه و بنیانی تکوینی برای احکام فقهی معارض و متناقض روبه‌رو است.     

کلیدواژه‌ها


ابن عاشر، ابی محمد عبدالواحد (بی‌تا). المرشد المعین علی الضروری من علوم الدین. قاهره: مکتبة القاهره.
ابن عربی، محی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة فی معرفة أسرار المالکیة والملکیة. بیروت: دار صادر، ج1.
ابن عربی، مختار (1425ق). العَرف الناشر فی شرح و ادلة فقه متن ابن عاشر فی الفقه المالکی. بیروت: دار ابن حزم.
جیلى،‏ عبدالکریم (2008م‏). الکهف و الرقیم فى شرح بسم الله الرحمن الرحیم‏. مراجعة و تحقیق: قاسم الطهرانی. بیروت: دار و مکتبة الهلال.‏
زحیلی، وهبه (1419ق). الوجیز فی اصول الفقه. دمشق: دارالفکر.
شایان‌فر، شهناز (1393). دَرقاویه. در: دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، ج17.
شعرانی، عبدالوهاب (1426ق). لواقح الأنوار القدسیة فى بیان العهود المحمدیه. تصحیح محمد عبدالسلام ابراهیم‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.
شهبازی، عبدالله (1393). مریمیه؛ از فریتیوف شوان تا سید حسین نصر. تهران: تیسا.
علاوی، احمد بن مصطفی (1986م). المنح القدوسیة فی شرح المرشد المعین بطریق الصوفیة. تحقیق سعود القواص. بیروت: دار ابن زیدون.
علاوی، احمد بن مصطفی (1991م). دوحة الاسرار فی معنی الصلاة علی النبی المختار. مستغانم: المطبعة العلاویة.
علاوی، احمد بن مصطفی (1992م). نور الاثمد فی سنة وضع الید علی الید فی الصلاه. مستغانم: المطبعة العلاویة.
غزالی، ابوحامد (بی‌تا). احیاء علوم‌الدین. تصحیح عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقى‏. بیروت: دار الکتاب العربى‏، ج4.
فیض کاشانی، ملامحسن (1417ق). المحجة البیضاء فى تهذیب الاحیاء. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: موسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین‏، ج3.
قیصری، محمدداود (1375). شرح فصوص ‌الحکم. به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لاشیء، حسین (1367). ابن علیوَه. در: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، ج4.
لینگز، مارتین (1360). عارفی از الجزایر. ترجمه نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ­ها.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1380). مثنوی معنوی (براساس نسخه قونیه). تصحیح قوام‌الدین خرمشاهی. تهران: دوستان.