بررسی انتقادی نقش عقل در منظومۀ فکری محمد باقر ملکی میانجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دین، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه فلسفه و حکمت اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی انتقادی نقش عقل در منظومۀ فکری محمدباقر ملکی میانجی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و یافته‌ها نشان داد که خلاء حاصل از بی‌اعتباری عقل نظری در کسب معارف در تفکر ملکی میانجی همچنان باقی است. همچنین عقل مورد اشاره ایشان (همان عقل عملی) که متضمن الهام و اشراق است، می­تواند ابزار مناسبی برای طریقه­ی کشف و شهود باشد، نه طریقه استدلال عقلانی. ایشان همانند بیشتر متفکران مکتب تفکیک، عقل را از سویی یکی از منابع معرفت دینی برمی­شمارد و از سویی دیگر بر عدم اعتبار و حجّیت آن تاکید می­کند.  ملکی میانجی نوریت را یکی از ویژگی‌های عقل دانسته و برای اثبات این مطلب به آیات و روایات تمّسک جسته و  عقل را دارای ویژگی­هایی همچون تجرد و همسان بودن با علم، دارای حجیت ذاتی و انطباق با عقل عملی می­داند و نتیجه می‌گیرد که عقل نور مجرد و موجود عینی بوده و خارج از حقیقت انسان است که خدا آن را به انسان افاضه می‌کند. این دیدگاه موجب گسست بین واقعیات و احکام و در نتیجه بی‌اعتمادی به معارف دینی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ارسطو (1393). و درباره نفس. ترجمه علیمرادی داودی. تهران: انتشارات حکمت.
اصفهانی، میرزا مهدی (1364). ابواب الهدی. مشهد: انتشارات فرهنگ اسلامی (چاپ سنگی).
افلاطون (1398). جمهور. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ج2.
آقایی تهرانی، میرزا جواد (1393). میزان المطالب. تهران: آفاق.
ایجی، میرسید شریف (1325ق). شرح المواقف. مصحح بدرالدین نعسانی. قم: الشریف الرضی، ج1.
برنجکار، رضا (1393). روش‌شناسی علم کلام. تهران: انتشارات سمت.
جوادی آملی، عبدالله (1395). تفسیر تسنیم. قم: نشر اسراء.
جوهری، احمد عبدالغفور (1404ق). صحاح ­اللغة. بیروت: دارالعلم للملایین، ج5.
حرّانی، حسن بن علی بن شعبه (1382). تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ من آل الرسول. ترجمه صادق حسن­زاده. قم: آل علی، ج1.
طباطبائی، سید محمدحسین (1375ق). المیزان. بیروت: مؤسسة اعلمی، ج16، 5.
طباطبائی، سید محمدحسین (1386). مجموعه مقالات. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج2.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق). العین. قم: هجرت، ج1.
قزوینی خراسانی، مجتبی (1393). بیان الفرقان فى توحید القرآن. تهران: دلیل ما.
قهرمانی، افضل (1382). زندگی‌نامه آیت‌الله ملکی میانجی (1419-1324 هجری قمری). سفینه، 1(1)، ص73-91.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1277ق). اصول الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه، ج1.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. قم: دارالکتب الاسلامیه، ج1.
مطهری، مرتضی (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق). اوائل المقالات. تحقیق شیخ ابراهیم انصاری. بیروت: دارالمفید للطباعة و النشر و التوزیع.
ملاصدرا، صدرالدین محمد (1423ق). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج8.
ملکی میانجی، محمدباقر (1373). توحید الإمامیه. ترجمه محمد بیابانی اسکویی و بهلول سجادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نصرتیان اهور، مهدی (1395). روش‌شناسی استنباط در علم کلام. قم: دارالحدیث.